Wielu przedsiębiorców rozważało na pewnym etapie swojej działalności utworzenie jednoosobowej spółki z o.o. Opisywana instytucja jest szczególnie atrakcyjna dla osób prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze, ale nie tylko te osoby mogą skorzystać z możliwości oferowanych przez Kodeks spółek handlowych. Działanie w ramach jednoosobowej spółki z o.o. wiąże się jednak z pewnymi komplikacjami na gruncie praktycznym. Artykuł umożliwi zapoznanie z najważniejszymi cechami przedstawionej formy prawnej.

Rozwiązanie ustawowe

Chociaż koncepcja jednoosobowej spółki z o.o. może nie wydawać się intuicyjna (pojęcie spółki zazwyczaj kojarzy się bowiem z partycypacją więcej niż jednej jednostki), to ustawodawca wprost przewidział możliwość utworzenia takiego podmiotu na gruncie k.s.h. Już art. 4 § 1 pkt 3 stanowi, że spółka kapitałowa, której wszystkie udziały albo akcje należą do jednego wspólnika albo akcjonariusza to spółka jednoosobowa. Co więcej, art. 151 § 1, odnoszący się bezpośrednio do spółki z o.o., określa, że spółka z o.o. może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Podkreślmy przy tym, że zgodnie z art. 151 § 2 spółka z o.o. nie może być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z o.o.

Podmiot w organizacji

W okresie od sporządzenia aktu założycielskiego (który w przypadku spółki jednoosobowej zastępuje umowę spółki – art. 4 § 2 k.s.h.) do dokonania wpisu spółki w rejestrze KRS istnieje podmiot w postaci spółki z o.o. w organizacji. Specyficzną regulację, odnoszącą się właśnie do spółki w organizacji zaproponował ustawodawca w art. 162 k.s.h. Mianowicie w spółce z o.o. w organizacji jedyny wspólnik nie ma prawa reprezentowania spółki. Nie dotyczy to natomiast zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego. Reguła tworzona przez drugie zdanie jest poniekąd naturalna, gdyż w innym przypadku powstanie jednoosobowej spółki z o.o. byłoby niemożliwe, jeśli wspólnik byłby jednocześnie członkiem zarządu. Zestawiając omawiany przepis z art. 161 § 2 (spółka w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników), należy stwierdzić, że kwestia reprezentacji spółki w organizacji, szczególnie przy jedynym wspólniku będącym członkiem zarządu, znacznie się komplikuje.

Jedyny wspólnik a zgromadzenie wspólników

W „tradycyjnej” spółce z o.o. istotną rolę odgrywa zgromadzenie wspólników. Charakterystyka spółki jednoosobowej wymaga jednak pewnych modyfikacji w tym zakresie. Art. 156 wprowadza zasadę, zgodnie z którą w spółce jednoosobowej wspólnik wykonuje wszystkie uprawnienia przysługujące zgromadzeniu wspólników. Co więcej, przepisy o zgromadzeniu wspólników stosuje się odpowiednio. Odpowiednie stosowanie jest w tym przypadku rzeczywiście uzasadnione, gdyż pozwala na skorygowanie danych reguł czy nawet ich pominięcie, jeśli będą nieadekwatne wobec instytucji spółki jednoosobowej. Ponadto trudno mówić, aby zgromadzenie wspólników zostało w przypadku spółki jednoosobowej zastąpione samym wspólnikiem. Zaznaczmy, że tylko wykonuje on uprawnienia zgromadzenia. Nie zmienia to jednocześnie faktu, że odpowiednie stosowanie wybranych przepisów odnośnie do opisywanej instytucji sprawia w praktyce pewne trudności.

Ważną rolę w kontekście sposobu działania jednoosobowej spółki z o.o. odgrywa art. 240 k.s.h. Umożliwia bowiem powzięcie uchwały mimo braku formalnego zwołania zgromadzenia wspólników,  w sytuacji, gdy cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt nie zgłasza sprzeciwu. W przypadku spółki jednoosobowej cały kapitał zakładowy reprezentowany jest zawsze, wobec czego podejmowanie uchwał staje się dla wspólnika bardziej przystępne.

Modyfikacje w zakresie reprezentacji

Szczególną zasadę dotyczącą oświadczeń woli składanych spółce przez jedynego wspólnika wyraża Kodeks spółek handlowych w art. 173. Oświadczenia takie wymagają formy pisemnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności, chyba że ustawa stanowi inaczej. Z regułą tą mamy do czynienia, jeżeli wszystkie udziały przysługują jedynemu wspólnikowi, względnie jedynemu wspólnikowi i samej spółce. Przepis ma na celu zapewnienie większej kontroli oświadczeń składanych spółkom jednoosobowym, gdyż specyfika tej instytucji prawnej skłania do nadużyć, chociażby w postaci antydatowania oświadczeń woli.

Przepisem, który poniekąd odnosi się do omawianej kwestii jest również art. 210 § 2 k.s.h. Co do zasady w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą wspólników. Jednak w przypadku, gdy jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, sposób dokonywania czynności prawnej ulega modyfikacji. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga bowiem formy aktu notarialnego. Dodatkowo notariusz, za pośrednictwem systemu informatycznego, w każdym przypadku zawiadamia sąd rejestrowy o dokonaniu określonej czynności prawnej.

Kontekst publicznoprawny

Spółka z o.o. jest rzecz jasna odrębnym względem wspólników podmiotem prawa. Nie inaczej jest w przypadku spółki jednoosobowej. Zależność ta traci jednak znaczenie w kontekście publicznoprawnym. Uznaje się, że wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. jest osobą prowadząca działalność gospodarczą, a tym samym podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Równie ciekawym aspektem są konsekwencje przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową, w tym w jednoosobową spółkę z o.o. Zgodnie z art. 5842 § 1 i 2 k.s.h. spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształconego, a spółka ta staje się podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane przedsiębiorcy przed jego przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej.

Komplikacje praktyczne

Instytucja jednoosobowej spółki z o.o., mimo że jest z pewnością atrakcyjną alternatywą dla jednoosobowej działalności gospodarczej oraz innych spółek prawa handlowego, dostarcza wielu problemów w zakresie jej funkcjonowania. Wynika to głównie z faktu, że nie jest to oczywisty podmiot prawa, a koncepcja specyficzna, łącząca wiele różnych cech. Ustawodawca nie stworzył jednego użytecznego zbioru przepisów odnoszących się do jednoosobowej spółki z o.o., przez co w wielu przypadkach konieczne jest odpowiednie zmodyfikowanie stosownych reguł. W każdym jednak razie, przy właściwym zorganizowaniu kwestii formalnych oraz samej działalności, może się okazać, że jest to najlepsza prawna forma uczestnictwa w rynku.

Źródła:

  • A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2021
  • M. Dumkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2020
  • R. Pabis [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, M. Wawer, R. Zawłocki, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, C.H. Beck, Warszawa 2019