Na rynku funkcjonuje ogromna ilość podmiotów, które działają w ramach określonych form prawnych. W praktyce, największe biznesy najczęściej wykorzystują możliwości oferowane przez model spółki kapitałowej. W obecnym stanie prawnym mowa zatem o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółce akcyjnej oraz spółce akcyjnej. Chcąc utworzyć jeden z takich podmiotów, nieuniknionym etapem procesu jest powołanie spółki w organizacji. Jest to niezwykle ciekawy konstrukt prawny, którego charakterystykę pozwoli streścić niniejszy artykuł.

Podmiotowość spółki w organizacji

Na wstępie należy podkreślić, że spółka w organizacji nie jest ani typem spółki osobowej, ani typem spółki kapitałowej – ustawa jasno bowiem precyzuje, jakie spółki możemy zaliczyć do danego typu, a spółka w organizacji nie należy do żadnego z nich. Jest to natomiast podmiot, który może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywanym (art. 11 § 1 k.s.h.). Skoro spółka w organizacji nie jest osobą fizyczną ani prawną, to w praktyce staje się jednostką organizacyjną, która mimo braku osobowości prawnej, posiada zdolność prawną w ramach art. 331 § 1 k.c. Jest to zatem odrębny byt prawny, który działa w swoim własnym imieniu. Spółka taka może rozpocząć działalność gospodarczą, a tym samym stać się przedsiębiorcą. Co za tym idzie, ma zdolność upadłościową i restrukturyzacyjną, powinna być ewidencjonowana, otrzymać NIP oraz numer REGON. Może być również podatnikiem i pracodawcą.

Moment powstania

Jeśli chodzi o moment powstania danej spółki w organizacji, musimy zwrócić uwagę na to, z jaką spółką kapitałową mamy do czynienia. W kontekście spółki z o.o. kluczową rolę odgrywa art. 161 § 1 k.s.h. Przepis ten stanowi, że spółka z o.o. w organizacji powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki. Co ważne, taki sam skutek nastąpi w wyniku sporządzenia aktu założycielskiego przez jednego tylko wspólnika (art. 4 § 2 k.s.h.).

Odnosząc się do prostej spółki akcyjnej, należy wskazać, że spółka w organizacji – podobnie jak przy spółce z o.o. – powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki. Decyduje o tym art. 30011 § 1 k.s.h. Z kolei korzystając z wzorca umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym pamiętajmy, że spółka w organizacji zaistnieje dopiero po wprowadzeniu do systemu niezbędnych danych oraz złożeniu odpowiednich podpisów elektronicznych.

Nieco inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do „klasycznej” spółki akcyjnej. W tym przypadku, do powstania spółki w organizacji dochodzi poprzez zawiązanie spółki. Czynnością poprzedzającą jest natomiast sporządzenie i podpisanie statutu. Jako kluczowy dla zawiązania spółki jawi się art. 310 § 1 i 2 k.s.h. Przepisy stanowią, że zawiązanie spółki następuje z chwilą objęcia wszystkich akcji. Warto jednak podkreślić, że statut może określać minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego. W takim przypadku do zawiązania spółki dochodzi z chwilą objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, których łączna wartość nominalna jest równa co najmniej minimalnej wysokości kapitału zakładowego oraz po złożeniu przez zarząd, przed zgłoszeniem spółki do rejestru, oświadczenia w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego.

Koniec funkcjonowania

Spółka w formie docelowej powstaje w momencie wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Wpis ma charakter konstytutywny. W tym samym momencie spółka kapitałowa nabywa osobowość prawną. Jednocześnie uprawione do reprezentowania stają się jedynie jej organy, a odpowiedzialność za zobowiązania ciąży już tylko na samej spółce. Chwila ta ma kluczowe znaczenie także dla losów spółki w organizacji, która w tym momencie przestaje istnieć. Co ważne, jeżeli chodzi o prawa i obowiązki spółki w organizacji, ustawodawca przyjął zasadę kontynuacji. Oznacza to, że spółka właściwa staje się podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji. Nie mamy do czynienia z dwoma osobnymi bytami prawnymi, a tak naprawdę z jednym, który ewoluuje w ramach pewnego procesu.

Przepisy stosowane wprost i odpowiednio

Ogólna zasada stanowi, że do spółki kapitałowej w organizacji, w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru (art. 11 § 2 k.s.h.). Istota odpowiedniego stosowania polega na tym, że przepisy mogą być stosowane wprost, mogą zostać zastosowane z uwzględnieniem charakterystyki określonego problemu albo mogą w ogóle nie zostać zastosowane. Jest to wyraz pewnej elastyczności, mający na celu uwzględnienie potrzeb praktycznych. Oprócz tego, istnieje grupa przepisów stosowanych do spółek w organizacji nie odpowiednio, a wprost. Mowa rzecz jasna o artykułach 11-13 k.s.h. oraz kilku bardziej szczegółowych przepisach, bezpośrednio odnoszących się do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej w organizacji oraz spółki akcyjnej w organizacji.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Dość charakterystycznie ukształtowana została kwestia odpowiedzialności za zobowiązania w spółce kapitałowej w organizacji. Za zobowiązania takiej spółki odpowiadają solidarnie spółka (jako odrębny byt prawny) i osoby, które działały w jej imieniu (art. 13 § 1 k.s.h.). Uzupełnieniem tego przepisu jest norma wynikająca z art. 13 § 2 k.s.h. – wspólnik albo akcjonariusz spółki w organizacji odpowiada bowiem solidarnie z podmiotami, o których mowa w § 1, za jej zobowiązania do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych udziałów lub akcji. Zauważmy zatem, że regulacja odpowiedzialności za zobowiązania spółek w organizacji została ukształtowana inaczej niż w przypadku odpowiedzialności za zobowiązania właściwych już spółek kapitałowych. W drugim przypadku zasadą jest przecież brak odpowiedzialności wspólników / akcjonariuszy za zobowiązania spółki.

Przejściowy charakter spółki w organizacji

Warto zaznaczyć (co pośrednio już wybrzmiało), że spółka w organizacji nie jest w żadnym sensie bytem docelowym. Jej istnienie to tylko pewien etap powstawania spółki kapitałowej. Tworzenie spółki z o.o., prostej spółki akcyjnej jak i spółki akcyjnej jest czasochłonne, więc korzystnie, z punktu widzenia dynamiki obrotu, byłoby mieć możliwość rozpoczęcia działalności jeszcze przez zarejestrowaniem podmiotu docelowego. Taką możliwość stwarza właśnie instytucja spółki w organizacji.

Charakterystyczna firma

Kolejnym z elementów, który pozwala odróżnić spółkę w organizacji od innych konstrukcji prawnych jest charakterystyczna firma. Firma, czyli de facto nazwa danego podmiotu. W kontekście art. 11 § 3 k.s.h. zaznaczmy, że firma spółki w organizacji powinna zawierać dodatkowe oznaczenie „w organizacji”. Oznaczenie takie nie może być skracane, nawet jeżeli jednocześnie używamy odpowiedniego skrótu dla oznaczenia formy prawnej spółki kapitałowej („sp. z o.o.”, „P.S.A.”, „S.A.”). Opisywana zasada stanowi cenną informację dla potencjalnych kontrahentów spółki – wskazuje, z jakim typem podmiotu mają do czynienia.

Źródła:

  • A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2021
  • D. Kupryjańczyk [w:] Z. Jara, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. III, C.H. Beck, Warszawa 2020
  • G. Suliński [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, M. Wawer, R. Zawłocki, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, C.H. Beck, Warszawa 2019